مراقبت های لازم بعد از زایمان چگونه باید انجام گیرد؟

پدر ومادر نیز باید به تغییرات طبیعی و خطراتی که سلامت مادر و نوزاد را تهدید میکند آگاه بوده و در صورت بروز علائم خطر در اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه نمایند.

تغییرات بدن مادر پس از زایمان
دو تغییر عمده بدن مادر در دوران بعداز زایمان مربوط به رحم وپستانها است .

رحم :پس از زایمان رحم کم کم به حالت اولیه خود باز میگردد و اندازه آن به سرعت کوچکتر می شود .پوشش ضخیمی که در دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی و سپس ترشح قهوه ای رنگ و پس ازحدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ از مهبل خارج میشود .البته ممکن است در برخی از خانمها خونریزی در حد لکه بینی ،حتی تا حدود ۴۰روز پس از زایمان نیز ادامه یابد دراین موارد برای اطمینان بیشتر میتوان با پزشک یا ماما مشورت کرد در اکثر مادرانی که کودک خود را شیر می دهند به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زایمان و گاهی تا زمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد ،قاعدگی اتفاق نمی افتد . ولی در زنانی که کودک خود را ازپستان شیر نمی دهند ،معمولاً قاعدگی حدود ۴ تا ۸ هفته بعد اززایمان اتفاق می افتد .گاه اولین قاعدگی غیر عادی و توام با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود ، ولی درصورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود .

پستانها :در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن سازی مشابه واکسن است در پستانها تولید و ترشح آن تا ۵ روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل میشود .تغذیه نوزاد با آغوز درروزهای اول پس از تولد بسیار مفید و ضروری است مقدار شیر درافراد مختلف ، متفاوت است و بستگی به دفعات شیردهی ،رژیم غذائی و حالات روحی مادر دارد.

اندوه پس اززایمان :برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه و غم بی دلیل میکنند که معمولاً زودگذر است ودرافراد مختلف ، شدت آن متفاوت می باشد چنانچه اینحالت طولانی ومداوم شود مشورت با پزشک لازم است.

مادر عزیز : دراین موقع احساسات خود را با همسرتان درمیان بگذارید .

علائم خطر پس از زایمان
دوران پس اززایمان نیز می تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد بنابراین اطلاع از علائم خطر این دوران نیز برای مادر وپدر ضروری است و باید بامشاهده این علائم حتماً به پزشک یا ماما مراجعه کننند. این علائم عبارتند از :
– تب و لرز
-خونریزی بیش از میزان قاعدگی درهر زمان ویا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعداز ده روز.
– درد و ورم ناحیه بخیه ها .
– هر گونه درد، قرمزی و تورم پستانها .
– لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی ازمحل بخیه ها
– خروج ترشحات چرکی و بدبو از مهبل .
– درد زیردل یا درد ساق پا .
-بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع ،درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار .
-افسردگی شدید .
– سرگیجه و رنگ پریدگی .

مراقبتهای پس از زایمان
ساعات اول پس از زایمان (۶ ساعت اول )مهمترین و خطرناکترین زمان برای مادر می باشد دراین مراقبتها کنترل میزان خونریزی و علائم حیاتی مادر (فشار خون ،دمای بدن ، نبض و تنفس) اهمیت زیادی دارد ارائه این مراقبتها برعهده پزشک یا ماما می باشد سایرمراقبتهای ضروری برای مادر عبارتند از :

تغذیه : رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با غذای زنان باردار نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد .زیرا باید پروتئین ،کلسیم و سایر موادی که مادر دراثر شیردهی از دست میدهد تامین شود .ضمناً برای جلوگیری از کم خونی و کمبود ویتامینها مصرف روزانه یک قرص آهن و یک قرص مولتی ویتامین تا سه ماه پس از زایمان برای مادر تجویز میشود .این تفاوت تغذیه از نظر کمیت چندان تفاوتی ندارد بلکه تأمین کیفیت تغذیه مورد توجه است .

خانم عزیز: بهتراست در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت زا مثل گوجه فرنگی ،پیاز ،کلم ،شکلات و ادویه زیاد خودداری نمایید .

مراقبت ازنوک پستان : بعداز زایمان تغذیه نوزاد با شیرمادر بسیاراهمیت دارد .زیرا شیرمادر علاوه بر مزایای که دارد ،احتیاجات تغذیه ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی برطرف میکند .برای تغذیه نوزاد با شیرمادر لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آید بدین منظور خانم شیرده باید نوک پستان را کاملاً تمیز نگه دارد .البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی شود ، فقط کافی است خانمهای شیرده پستان های خود را یکبار درروز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود .در بعضی از مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی و در حالتی که شیرخوار به قدر کافی ازهاله پستان را دردهان قرارنداده و فقط نوک پستان را می مکد ، نوک پستان زخم میشود مادر میتواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان ،بعداز تغذیه نوزاد یک قطره از شیرخود را روی نوک و هاله پستان قراردهد .

دراین مواقع بهتر است مادر به شیردهی ادامه داده و درصورت نیاز به پزشک یا ماما مراجعه نماید.استفاده از صابون ،کرمها و محلولهای دارویی و شستشوی زیاد پستان توصیه نمی شود زیرا احتمال آسیب را بیشتر میکند. درروزهای اول بعد از زایمان که شیر در پستانها ترشح میشود پستانها پرشیر ، بزرگ ، سفت و احتمالاً دردناک میشود در این حالت نوزاد نمی تواند نوک پستان و هاله آن را در دهان خود قرار داده و به اندازه کافی شیر بخورد درنتیجه پستانها کاملاً تخلیه نمی شود درچنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن میشود بهترین اقدام مکیدن قوی شیرخوار است بدین منظور مادر باید ابتدا با یک حوله تمیز و گرم پستان خود را کمپرس کند یا دوش آبگرم بگیرد و پس از ماساژ ملایم پستان ، نوزاد خود را تغذیه نماید اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد مادر میتواند شیرخود را دوشیده و با فنجان و قاشق به شیرخوار بخوراند .( وضعیت صحیح شیردهی و روش دوشیدن شیر در قسمت تغذیه با شیر مادر توضیح داده شده .)
گاهی با ورود میکرب به مجاری شیر ، پستان دچار عفونت میشود دراین گونه موارد قسمتی از پستان فوق العاده دردناک ، متورم و قرمز میشود که آن را ماستیت گویند .این حالت درمراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان میشود . در ماستیت نیز مهمترین مساله تخلیه شیر از پستان است برای اینکه مادر کمتر احساس درد کند،بهتر است شیردهی را از پستان سالم شروع نماید . اگر مادر مایل به شیردهی از پستان مبتلا نیست ،توصیه میشود شیر را دوشیده و با فنجان به نوزاد بدهد .

درصورت بروز عفونت پستان حتماً به پزشک مراجعه شود .

نزدیکی بعد از زایمان : دراین دوران بسیاری از مادران به علت درد ناشی از بخیه ،تمایل به نزدیکی ندارند تا زمانی که خونریزی ادامه دارد و بخیه ها کاملاً ترمیم نشده ،داشتن نزدیکی صلاح نیست . معمولاً بهبود محل بخیه های ناحیه تناسلی حدود ۲۰ روز طول میکشد توصیه میشود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد ،از آن بپرهیزد .

یبوست : اغلب خانمها درروزهای اول بعد اززایمان معمولاً دچار یبوست می شوند . به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین میرود .رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مثل سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک میکند .

دردهای پس از زایمان : به علت انقباض رحم برای خروج لخته های خون باقی مانده ، گاهی درروزهای اول پس از زایمان ،دردهایی شبیه درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است این درد با شیردهی بیشتر میشود که علت آن وجود هورمونی استکه در شیردهی ترشح شده و باعث انقباض رحم میگردد . اگر درد شدید و مداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.

تنظیم خانواده : بهترین فاصله بین زایمانها ۳ تا ۴ سال توصیه شده است ،حاملگی زیر ۱۸ سال وبالای ۳۵ سال هم سلامت مادر رابه خطر می اندازد و هم برای سلامت جنین ونوزاد آینده خطرساز است یکی از مؤثرترین راههای کاهش خطرات ناشی از این گونه حاملگی ها استفاده ازخدمات تنظیم خانواده است و دراین مورد زن و شوهر ، هردو مسئول هستند بنابراین لازم است آنها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب و به موقع استفاده کنند .زمان شروع استفاده از روش انتخاب شده برای مادران شیرده و غیر شیرده متفاوت است بدین ترتیب که باید مادرانی که فقط با شیر خود نوزاد شان را تغذیه می کنند ۴۰ روز پس از زایمان ( چون تا ۴۰ روز احتمال حاملگی کمتر است ) و مادرانی که اصلاً شیرخود را به نوزاد نمی دهند یا از شیر کمکی استفاده می کنند ، ۲۰ روز پس از زایمان استفاده از روش پیشگیری را آغاز نمایند .
توصیه می شود هر چه زودتر برای رعایت فاصله گذاری بین فرزندان وحفظ سلامت خانواده خود روش پیشگیری از بارداری مناسبی را با همفکری هم و مشورت با کارکنان بهداشتی انتخاب کنید.

گردآوری : فراناز