حج ابراهیمی یعنی چه؟

عنوان مقاله و شهرت این عنوان بر سر زبانها و بنانها این پرسش را به ذهن می آورد که چرا باید گفت حج ابراهیمی و چرا حج، به حج آدمی، حج موسائی، حج عیسوی، حج صالحی و حج محمّدی و…معروف نشده است؟ با این که حج قبل از حضرت آدم انجام می گرفت و انبیاء به حج مشرف شده اند.

امام صادق(ع) می فرماید: «چون آدم در انجام حج خود به منا رسید، فرشتگان به دیدار او آمدند گفتند: ای آدم! حجّت قبول، بدان که دو هزار سال قبل از تو این خانه طواف شده و بر آن حج گزارده شده است.»(1)

و همچنین در جواب زراره فرمود: «آیا انتظار داری درباره خانه ای که دوهزار سال قبل از آدم حج گزارده شده در چهل سال احکامش گفته شود؟(2) ولی در زمین اوّلین انسان و نخستین پیامبری که حج نموده است آدم ابوالبشر است طبق روایتی حضرت آدم هزار بار به طواف کعبه آمده و هفتصد حج تمتع و سیصد عمره انجام داده است.»(3)

و همچنین دیگر پیامبران نیز به حج خانه خدا رفته اند: زراره از امام باقر(ع) درباره زیارت خانه خدا قبل از بعثت رسول خدا می پرسد، حضرت می فرماید: «مردم پیش تر هم حج می گذاردند و ما به شما خبر می دهیم که آدم،نوح و سلیمان همراه با جن و انس و پرندگان حج خانه خدا انجام دادند، موسی سوار بر شتری سرخ حج گزارد، در حالی که «لبّیک لبّیک» می گفت.»(4)

ابن عباس، صحابی پیامبر خدا(ص) می گوید:با پیامبر(ص) از جایی عبور کردیم از حضرت پرسیدم: این کدام وادی است، ایشان فرمود: وادی عسفان، سپس فرمود: «هود و صالح سوار بر شترهای سرخ بودند که زمام آنها لیف خرما بود و پوشش آنها عبا و ردایشان راه راه بود. بر این وادی گذشتند در حالی که لبّیک می گفتند حج بیت العتیق می کردند.»(5)

خضر که آب حیات نوشیده و هنوز زنده است هر سال در حج حضور می یابد و در عرفات به دعای مؤمنان آمین می گوید.(6) و کشتی حضرت نوح(ع) در آن زمان که زمین غرق شد، مأموریت یافت تا به دور خانه خدا بچرخد و در هنگام بازگشت هم طواف نسا نمود و سعی مروه و صفا انجام داد پس در وادی جودی استقرار یافت.(7)

در مسجد خیف هفتصد پیامبر خدا نماز خواندند، در میان رکن و مقام هفتصد رسول الهی خفته اند. همراه با موسی(ع) هفتاد پیامبر از بنی اسرائیل لبّیک گفتند، در یک کلام تمام انبیاء به این سفر عاشقانه رفته اند، و پایان بخش همه، ختم انبیاء رسول خاتم است که «لبّیک ذاالمعارج» گفت و معراج خود را تکمیل نمود و در پایان عمر حجة الوداع را به جای آورد.(8) امام خمینی(ره) می گوید: «و از نکاتی که حجاج محترم باید به آن توجه کنند، این که مکّه معظمه و مشاهد مشرفه آینه حوادث بزرگ انبیاء و اسلام و رسالت پیامبر اکرم است، جای جای این سرزمین محل نزول و اجلال انبیاء بزرگ و جبرئیل و یادآور رنج ها و مصیبت های چندین ساله است…»(9) امّا با همه این برنامه ها حج، بنام حج ابراهیمی شهرت یافته، چرا و راز این مطلب چیست؟

اوصاف ابراهیم(ع)

در جواب باید گفت شاید راز این قضیّه این باشد که ابراهیم(ع) بانی و تعمیر کننده کعبه است و از اوصافی برخوردار است که کمتر پیامبری این اوصاف را دارا بوده است، در قرآن به اوصاف متعددی از حضرت ابراهیم اشاره شده است که به اهمّ آنها اشاره می شود:

1ـ ابراهیم یک امّت بود «انّ ابراهیم کان امّةً».(10)

2ـ ابراهیم اوّل مسلمان بود. «انا اوّل المسلمین ؛ من نخستین مسلمانم.»(11)

3ـ ابراهیم باریافته به مقام امامت بود: «انی جاعلک للناس اماما».(12)

4ـ پیروز شده در امتحان الهی «واذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلماتٍ فاتّمهن؛(13) هنگامی که خداوند ابراهیم را با وسائل گوناگونی آزمود و او (بخوبی) از عهده این آزمایش ها برآمد.»

5 ـ ابراهیم خادم خانه خدا «ان طهّرا بیتی للطائفین؛خانه ام را برای طواف کنندگان پاک کنید.»(14)

و هم فرمود: «وطهر بیتی للطائفین و القائمین؛(15) خانه ام را برای طواف کنندگان و نمازگزاران پاک کن.»

6ـ ابراهیم بنیان گزار و معمار کعبه «و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت؛(16) هنگامی که ابراهیم ستون های خانه خدا را بالا برد.»

7ـ ابراهیم تسلیم محض فرمان الهی: «قال له ربّه اسلم قال اسلمت لربّ العالمین؛(17) در آن زمان که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! گفت: در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم.»

8 ـ ابراهیم محبوب خدا است «و اتّخذ اللّه ابراهیم خلیلاً؛(18) خدا!ابراهیم را دوست خود قرار داد.»

9ـ ابراهیم حلیم و بردبار بود «انّ ابراهیم لحلیمٌ اوّاه منیب؛(19) به راستی که ابراهیم، بردبار و دلسوز و بازگشت کننده(به سوی خدا) بود.

10ـ ابراهیم بت شکن بود «و تاللّه لاکیدنّ اصنامکم… فجعلهم جذاذاً الّا کبیراً لهم؛(20) به خدا سوگند در غیاب شما نقشه ای برای نابودی بت هایتان می کشم، سرانجام همه آنها جز بزرگشان را قطعه قطعه کرد.»

11ـ نخستین مجری برائت از مشرکین: «انّنی بری ءٌ ممّا تشرکون؛(21) به راستی که من از شریک هایی که شما (برای خدا) می سازید بیزارم.»

12ـ سرد شدن آتش در برابر ابراهیم به فرمان الهی: «قلنا یا نار کونی برداً و سلاماً علی ابراهیم؛(22) گفتیم ای آتش! برابر ابراهیم سرد و سالم باش.»

13ـ قربانی کردن فرزند: «فلمّا اسلما و تلّه للجبین؛(23) پس هر دو (ابراهیم و اسماعیل) تسلیم فرمان خدا شدند و او را به پیشانی (جهت قربانی) بیفکند.»

14ـ دریافت کننده سلام ویژه الهی «سلامٌ علی ابراهیم؛(24) سلام بر ابراهیم.»

15ـ هجرت برای خدا «و اعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه؛(25) و از شما و آنچه غیر خدا می خوانید کناره می گیرم.»

16ـ مهمان نواز و با سخاوت «هل اتاک حدیث ضعیف ابراهیم المکرمین؛(26) آیا خبر مهمان های بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است.»

17ـ رهیافته به ملکوت آسمانها و زمین «و کذلک نری ابراهیم ملکوت السّماوات و الارض و لیکون من الموقنین؛(27) و این چنین، ملکوت آسمان ها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم تا از اهل یقین باشد.»

18 ـ شاکر و سپاسگزار الهی: «شاکراً لانعمه؛(28) شکرگزار نعمت های پروردگار بود.»

19ـ صادق و راستگو بود «واذکر فی الکتاب ابراهیم انّه کان صدّیقاً نبیّاً؛(29) در این کتاب ابراهیم را یاد کن، که او بسیار راستگو و پیامبر (خدا) بود.»

20ـ وفا کننده به پیمان های الهی «و ابراهیم الّذی وفی؛(30) همان کسی که وظیفه خود را به طور کلّی وفا و ادا کرد.

21ـ حنیف و مسلم یا مقام ویژه «ما کان ابراهیم یهودیّاً و لانصرانیاً ولکن کان حنیفاً مسلماً؛(31) ابراهیم نه یهودی بود و نه نصرانی، بلکه موحّدی خالص و مسلمان بود.»

22ـ توکل و اعتماد بر خدا «اعتماد من تنها به آن خدایی است که مرا آفریده و به راه راستم هدایت کرد، چون گرسنه شوم سیر و چون تشنه شوم سیرابم می گرداند و چون بیمار شوم، شفایم می بخشد، او کسی است که مرا می میراند و سپس زنده می کند و او کسی است که امید دارم گناهم را در روز جزا ببخشد.»(32)

23ـ کلیم اللّه بودن «و اذ قال ابراهیم ربّ…قال و من کفر؛(33) هنگامی که ابراهیم عرض کرد: پروردگارا… خداوند در پاسخ فرمود: کسی که کافر شده بهره کمی خواهیم داد.»

24ـ مطیع فرمان خدا «قانتاً للّه؛(34) ابراهیم مطیع فرمان خدا بود.»

25 ـ الگوی خوبان، بخاطر اوصاف فوق خدا ابراهیم را الگوی مؤمنان دانسته و می فرماید: «قد کانت لکم اسوة حسنةً فی ابراهیم؛(35) برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم وجود داشت» مجموع اوصاف پیش گفته و غیر آن می تواند عاملی باشد برای اینکه حج کامل، بنام حج ابراهیمی معروف گردد.

گردآوری : فراناز