اثرات آلودگی‌ هوا بر اعصاب و روان انسان

آلودگی هوا چه تاثیری روی اعصاب و روان ما می‌گذارد؟ و چه مشکلاتی را برای بیماران اعصاب و روان ایجاد می‌کند؟

دكتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشك و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی پاسخ میدهد.

آقای دكتر! به عنوان اولین سوال، می‌خواهم بپرسم که آیا می‌توان آلودگی هوا را یكی از عوامل ایجاد استرس برشمرد یا نه؟
بله، مطمئنا. منابع استرس‌زا برای انسان را می‌توان به 2 دسته تقسیم كرد؛ بیرونی و درونی. از منابع استرس‌زای درونی می‌توان به كم‌خوابی، كم‌اشتهایی، وضعیت روانی و جسمی افراد اشاره كرد و از منابع استرس‌زای بیرونی به آلودگی‌ها، ترافیك و سروصدا. آلودگی‌ها و شامل آلودگی هوا، آلودگی آب و آلودگی خاك می‌شوند. آلودگی‌ هوا روی همه افراد، چه سالم و چه بیمار، اثر دارد و اثر عمده آن، كم‌شدن آستانه تحریك افراد است.

یعنی افراد زودتر یا بیشتر عصبانی می‌شوند؟
نه فقط عصبانیت. در كل، افراد زودرنج‌تر، پرخاشگرتر، عصبانی‌تر و كم‌تحمل‌تر می‌شوند. یعنی با اینكه درگذشته هم این مشكلات را داشته‌اند اما حالا خیلی زودتر به استرس‌ها، واكنش و حساسیت نشان می‌دهند. به طور مداوم خسته و بی‌حوصله هستند، سردردهای میگرنی و عصبی در آنها تشدید می‌شود و حالت گیجی و منگی به آنها دست می‌دهد. ارتباطات اجتماعی افراد ضعیف و حتی تمركزشان كاهش می‌یابد. هنگام رانندگی عجول‌تر و واقعا بدخلق می‌شوند. به علاوه در مورد سلامت جسم و روان خود نگرانی‌های زیادی پیدا می‌كنند. آلودگی هوا روی جسم افراد هم اثر می‌گذارد و آنها را دچار تنگی نفس، تپش قلب و سایر علایم می‌كند. این آثار روی همه افراد، چه سالم و چه بیماران جسمی یا بیماران اعصاب و روان، مشاهده می‌شود.

آثار آلودگی هوا بر بیماران اعصاب و روان چیست؟
یک فرد افسرده، همیشه دنیا را غبارآلوده می‌بیند. هنگام آلودگی هوا، دنیا در نظر بیمار افسرده، غبار‌آلودتر و تیره‌وتارتر و قدرت تصمیم‌گیری او ضعیف‌تر می‌شود و احساس می‌كند كه بی‌انرژی، بی‌حوصله و خسته است. این عوامل سبب می‌شوند كه در این بیمار افسردگی شدیدتر شود. در افراد مضطرب نیز نگرانی نسبت به آینده تشدید می‌شود و بعضی علایم جسمی مانند تپش قلب نیز به طور شدیدتری بروز می‌كند. مبتلایان به وسواس هم به احتمال زیاد، نگرانی‌های مضاعفی پیدا خواهند كرد. چنین افرادی همیشه به جسم خود توجه زیادی دارند و در شرایط آلودگی هوا، دائما فكر می‌كنند كه بیمار شده‌‌اند. همین احساس سبب تشدید بیماری وسواس در آنها می‌شود و دچار نوعی «خود بیمارانگاری» خواهند شد.

راه‌حل‌ چیست؟
در این رابطه، بحث‌های زیادی شده كه كم و بیش از آنها اطلاع داریم. برای مبارزه با این مشكل باید همه دست به دست هم بدهیم. باید این انگیزه را در افراد ایجاد كرد تا برای سلامت خودشان كار كنند و هر كس به اندازه توان خودش در روند كاهش آلودگی هوا، كمك كند. برای ایجاد چنین انگیزه‌ای باید همه رسانه‌ها و جراید، مردم را آگاه سازند. علاوه بر مردم، مسوولان هم باید برخورد جدی‌تری با مساله داشته باشند و در سایر زمان‌هایی كه آلودگی كاهش می‌یابد، آن را به فراموشی نسپارند. كشورهای صنعتی زیادی این مشكل را داشته‌اند و توانسته‌اند مشكل خود را حل كنند. آنها با مدیریت صحیح، عزم همگانی و ایجاد سیاست‌های دقیق با این مساله كنار آمده‌اند. پس ما هم می‌توانیم همان كارها را انجام بدهیم.

گفتید آلودگی، یكی از منابع استرس‌زاست. با این منبع استرس‌زا باید چه کار كنیم؟
نكته مهم، این است كه مردم باید سایر منابع استرس‌زا را تعدیل كنند. به عنوان نمونه، تا حد امكان، استرس خود در مورد شغل یا ترافیك را كاهش دهند. علاوه بر آن، بهتر است تا حد امكان، ساعت‌های استراحت و خواب خود را افزایش دهند؛ به فعالیت‌های ورزشی و بدنی متناسب در فضاهای بسته بپردازند و مایعات بیشتری بنوشند، به خصوص آب‌میوه‌های طبیعی. البته نوشیدن همه مایعات در چنین شرایطی خوب است چون روند خروج سموم را از بدن افزایش می‌دهد اما نوشیدن شیر هم در این میان جایگاه خاصی دارد. علاوه بر نوشیدن مایعات، باید بیشتر از میوه‌ها و سبزی‌های تازه در چنین روزهایی استفاده كرد.

آلودگی هوا بر كودكان و دانش‌آموزان چه تاثیری می‌گذارد؟
كودكان و دانش‌آموزان هم مانند بزرگسالان متاثر از چنین شرایطی هستند. درصد عناصر هوا تغییر كرده و میزان اكسیژن هوا كاهش یافته است. همین امر سبب می‌شود تا حدی توجه و تمركز دانش‌آموزان كم شود. علاوه بر این ممكن است آنها زودرنج، كم‌تحمل و بی‌حوصله شوند، پرخاشگری كنند و بیش از پیش، احساس خستگی كنند. همه اینها سبب می‌شود تا حدی یادگیری دانش‌آموزان كاهش یابد. البته میزان آن خیلی زیاد نیست.

خانواده‌ها چه نقشی دارند؟ آنها در چنین شرایطی چه كار باید بكنند تا از شدت این عوارض بكاهند؟
در درجه اول، خانواده‌ها نباید اجازه بازی كردن بیرون از خانه را به كودكان خود بدهند. چون هر چه شدت تنفس بیشتر باشد، میزان آلاینده‌ها در ریه آنها بیشتر می‌شود. بهتر است خانواده‌ها در چنین شرایطی كودكان خود را در خانه سرگرم كنند. به عنوان نمونه، بازی‌های فكری مانند پازل یا شطرنج ترتیب دهند. خانواده‌ها در این شرایط باید «دور هم بودن» را افزایش دهند. نباید هر كسی به فكر خودش باشد. در خانه باید از هواسازها و تهویه‌هایی استفاده كنند كه میزان آلاینده‌ها را بكاهد. خواب كودكان را بهتر از قبل تنظیم كنند و تا حدامكان از مواد غذایی مضر مانند چیپس و پفك استفاده نكنند؛ چون در چنین شرایطی به جای یك آلاینده، 2 آلاینده وارد بدن خواهد شد! در مجموع، خانواده‌ها می‌توانند با تنظیم و مدیریت وقت، درس، بازی و خواب كودكان خود تا حد زیادی از شدت عوارض آلودگی هوا بكاهند. باید گفت: «عدو شود سبب خیر»؛ یعنی حال كه هوا آلوده است، باید از این آلودگی‌ در جهت اجتماعی‌شدن و دور هم جمع شدن بیشتر خانواده‌ها استفاده كرد.

گردآوری : فراناز