چرا رژیم می گیریم ولی لاغر نمی شویم؟

دگرگونیها در شیوه زنگی انسان پیشرفته و متمدن امروزی، پیامدهایی نامطلوب در بر دارد، از جمله شیوع چشمگیر و روزافزون بیماریهای مزمن مانند دیابت، سرطان، عوارض قلبی -عروقی، اختلالات عصبی و در راس همه این امراض -چاقی- و اختلالات گسترده و ناگوار ناشی از آ‌ن. البته پیشرفت علم در جوامع صنعتی، اقدامات گستردهای نیز برای درمان این بیماریها اندیشیده و مجدانه به مبارزه با این اختلالات برخاسته است.چاقی یکی از شایعترین بیماریهای ناشی از صنعت است که خطرات زیاد و عواقب ناگواری در بر دارد. امروزه، شاهد شیوع گسترده چاقی، نه تنها در بین افراد سالمند و میانسال، بلکه حتی در بین نوجوانان و کودکان میباشیم.واقعیت این مدعا که -چاقی امالامراض است- امروزه به اثبات رسیده است. شاید چاقی به ظاهر اختلال چندان مهم و قابل توجهی به نظر نرسد زیرا در کوتاه مدت عوارض شدید و خطرناک در بر ندارد و به همین علت ممکن است چندان جدی تلقی نشود ولی در درازمدت عواقب جدی و ناگواری در پی دارد که سلامت و حتی زندگی فرد را به خطر میاندازد. بنابراین انجام اقدامات جدی و پیگیرانه جهت پیشگیری و درمان این اختلال ضروریست.

عوامل مختلفی در ایجاد چاقی دخالت دارند که عبارتند از:
تغذیه، عوامل ژنتیکی، عوامل هورمونی، وضعیت تحرک، استرس.
با وجود آ‌نکه همه عوامل فوق در بروز چاقی موثرند ولی مهمترین و اساسیترین فاکتور موثر در این ارتباط، فاکتور تغذیه است. بنابراین به نظر میرسد که با اصلاح تغذیه به عنوان یک عامل بسیار مهم بتوان از بروز یا پیشرفت چاقی پیشگیری و در درمان آ‌ن اقدام نمود.مسالهای که در پیشروی افراد با وزن بالا وجود دارد این است که در برخی از افراد پیروی از رژیمهای لاغری نمیتواند در کاهش وزن چندان موثر باشد و یا اینکه در برخی موارد دیده شده که وزن افراد چاق کاهش پیدا میکند ولی پس از مدتی دوباره به وضعیت قبل بازمیگردد و شخصی که به عنوان مثال چند ماه از وزنی در محدوده طبیعی برخوردار بوده بهتدریج وزن اضافه میکند و دوباره به حالت قبل برمیگردد.

به راستی علت این امر چیست؟ اگر بپذیریم که مهمترین عامل در افزایش وزن و چاقی، تغذیه نامناسب است، به چه علت رژیمهای لاغری در برخی موارد موفق نیستند و حتی اگر در کاهش وزن موثر باشند، در نگهداری و تثبیت وزن در محدوده نرمال ناموفقند؟
برای پاسخ به این سوال لازم است نکاتی چند را در ارتباط با چاقی، عوامل ایجادکننده آ‌ن، فاکتورهای ممانعت کننده در کاهش وزن و عادات و رفتارهای تغذیهای که با چاقی در ارتباطند مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم. در ابتدا نگاهی داریم بر عوامل ایجادکننده چاقی.
در بروز چاقی همان طور که قبلا گفته شد عامل تغذیه مهمترین فاکتور است.اساس ایجاد چاقی، به هم خوردن توازن دریافت انرژی و مصرف انرژی در بدن است. یعنی چنانچه مقدار کالری دریافتی از غذا بیش از نیاز باشد و یا سوخت مواد انرژیزا در بدن کاهش یابد چاقی بروز مینماید. بنابراین طبیعتا بایستی با پیروزی از رژیم لاغری، کاهش وزن و تثبیت وزن در محدوده نرمال برقرار گردد ولی عملا مشاهده مینماییم که در بسیاری از موارد این روال طبیعی دچار اختلال شده و رژیم لاغری موفق نبوده است.

علت این امر را باید در این دسته عوامل جستوجو نماییم:
۱– عوامل تغذیه ای
۲– عوامل درونی
۳– سایر فاکتورها

عوامل تغذیه ای
عوامل تغذیهای که موجب عدم موفقیت در پیروی از رژیمهای لاغری میشوند را میتوانیم به دو دسته تقسیم نماییم:
— رژیمهای لاغری غلط
— عادات و انتخابهای غلط غذایی
الف — رژیمهای لاغری غلط
در اینجا به چند نمونه از این قبیل رژیمها اشاره مینماییم.

الف ۱– رژیمهای با کالری خیلی پایین: (۸۰۰-۲۰۰ کالری)
پیآ‌مد این قبیل رژیم ها به شرح زیر است:
— نیازهای تغذیه ای تامین نمیشود و شخص در معرض سوءتغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آ‌ن قرار میگیرد و ضعف و آ‌سیبپذیری در برابر بیماریها شخص را از پای درآ‌ورده و مانع پیروی از رژیم لاغری میشود.
— چون رژیم بسیار ناکافی و یکنواخت است شخص قادر به تحمل آ‌ن در درازمدت نیست و پس از مدت زمان کوتاهی رژیم را رها کرده و به پرخوری پناه میبرد.
— چون انرژی کافی به بدن و به خصوص سلولهای عصبی نمیرسد، عوارض عصبی بروز کرده و تحمل رژیم غیرممکن میشود.
— در اثر پیروی از این قبیل رژیمهای خیلی کمکالری، بدن به متابولیسم پایین عادت کرده و در صورت استفاده از برنامه غذایی صحیح لاغری، شخص دچار افزایش وزن میشود که این خود یکی از عوامل مهم عدم موفقیت در رژیم لاغری است.
— چنانچه انرژی دریافتی (انرژی حاصل از غذای مصرفی) سریعا کاهش یابد طی دو هفته، متابولیسم پایه حدود ۱۵ درصد تقلیل یافته و کاهش وزن متوقف میشود.
عوامل فوق موجب عدم پیروی از رژیم لاغری و پناه بردن شخص به پرخوری و در نتیجه افزایش وزن مجدد خواهد شد. این امر در فرد ایجاد افسردگی کرده و بیش از پیش به پرخوری عصبی پناه خواهد برد. پرخوری موجب تشدید چاقی شده و چاقی باعث افزایش عناد به خود و پرخوری بیشتر میگردد و این حلقه معیوب تکرار شده و در نهایت شخص را از پای درمیآ‌‌ورد.

الف ۲– رژیمهای تک خوری:
— این دسته از رژیمها به علت عدم تنوع غذایی، بعد از مدت کوتاهی ایجاد خستگی و دلزدگی از رژیم خواهد کرد و ادامه آ‌ن امکانپذیر نخواهد بود، ضمن آ‌نکه مضراتی به شرح زیر در بر دارد:
به علت عدم تنوع، موجب برخی کمبودهای تغذیهای شده و نهایتا ایجاد سوءتغذیه خواهد نمود. ضمنا چون برخی از مواد مغذی در حضور بعضی مواد مغذی دیگر جذب و متابولیزه میشوند، لذا در این نوع رژیمها، کاربرد مواد مغذی پایین آ‌مده و این مواد به خوبی در بدن به مصرف نمیرسند.

الف ۳– رژیمهای با کربوهیدرات خیلی پایین:
ادامه این نوع رژیم ها پس از مدتی موجب بروز اختلالات شدید عصبی میشود زیرا انرژی لازم برای فعالیت سلولهای عصبی صرفا از کربوهیدرات ها تامین می گردد و کمبود کربوهیدرات باعث ایجاد اختلال در فعالیت سلولهای عصبی شده و ناراحتیهای عصبی بروز میکند. بنابراین ادامه این قبیل رژیمها امکانپذیر نخواهد بود. ضمنا رژیمهای با کربوهیدرات خیلی پایین، اشکالات دیگری به شرح زیر در بر دارد:
— از آ‌نجایی که متابولیسم چربیها در حضور کربوهیدراتها کامل میشود، لذا کمبود کربوهیدرات در رژیم غذایی باعث بروز اختلال در متابولیسم چربیها شده و ایجاد عارضهای به نام کتون مینماید که سلامت شخص را به مخاطره میاندازد.
— در رژیمهای با کربوهیدرات پایین، معمولا شخص مواد نشاستهای را از برنامه غذایی خود حذف مینماید که در این صورت به علت نیاز سلولهای عصبی به کربوهیدرات، شخص حرص و ولع زیادی به مواد شیرینی پیدا میکند و افراط در مصرف این مواد موجب افزایش وزن و چاقی میشود و این امر یکی از عوامل ممانعتکننده در ادامه رژیم لاغریست.

الف ۴ – رژیم آ‌بدرمانی:
در این رژیم، آ‌ب جانشین غذا شده و فرد به جای غذا، مقدار زیادی آ‌ب در شبانهروز مصرف میکند. این رژیم چون عواقب بسیار ناگوار و خطرناکی در بر دارد به هیچوجه در درازمدت قابل تحمل نیست و موجب یاس شخص در پیروی و ادامه رژیم لاغری میشود.
با توجه به نکات فوق ملاحظه مینمایید که انواع رژیم های لاغری غلط به علت لطمات مهمی که به سلامت شخص وارد میسازند قابل تحمل نیستند و موجب امتناع فرد از رژیم لاغری میشوند.البته در این قسمت صرفا اشارهای شد به پارهای از رژیمهای لاغری غلط در حالی که رژیمهای لاغری نامناسب فراوان دیگری نیز وجود دارند که همگی مضر و از عوامل مهم عدم موفقیت در کاهش وزن و برقراری وزن مناسب در شخص میباشند که در این مجموعه فرصت اشاره به آ‌نها نیست.

ب – عادات و انتخابهای غذایی غلط
امروزه یکی از مهمترین عوامل عدم موفقیت در کاهش وزن و تثبیت وزن در محدوده نرمال، پرخوری و پیروی از عادات غذایی غلط است. بسیاری از افراد چاق یا دارای اضافه وزن به مقدار زیاد غذا نمیخورند ولی غذای مصرفی خود را از بین موادی انتخاب میکنند که موجب افزایش وزن و چاقی میشود.عادات و رفتارهای تغذیهای عامل خیلی مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت در رژیمهای لاغریست.

این عادات از کودکی و در سالهای اولیه زندگی تحت تاثیر والدین و خانواده در کودک ریشه میگیرد و پس از آ‌ن نیز بعد از رفتن کودک به مدرسه، یکسری عادات و آ‌داب و سنن تغذیهای از محیط و مدرسه کسب میگردد که میتواند تا آ‌خر عمر گریبانگیر فرد باشد.به عنوان مثال شخصی که عادت به خوردن غذاهای سرخ کرده و مصرف چربی زیاد در الگوی غذایی خود دارد، روزانه مقدار زیادی چربی وارد بدن خود میکند. با توجه به اینکه فشردهترین و غنیترین منبع تولید انرژی چربی است (زیرا هر یک گرم چربی حدود ۹ کیلو کالری انرژی تولید میکند در حالی که هر یک گرم کربوهیدرات یا پروتئین ۴ کیلوکالری انرژی تولید مینماید) به این ترتیب برنامه غذایی غنی از چربی مانند غذاهای سرخ کرده و مواد حاوی چربی زیاد از قبیل دسرها و غذاهای چرب، بستنی به خصوص نوع پرخامه و… چنانچه به طور مداوم مصرف شوند موجب بروز چاقی و عوارض نامطلوب ناشی از آ‌ن خواهند  شد.

بنابراین تنها کمیت غذا (مقدار غذای مصرفی) در کاهش وزن موثر نیست بلکه کیفیت برنامه غذایی یعنی نوع موادی که در رژیم لاغری مصرف میشوند نیز حائز اهمیت بسیار زیاد است.

گردآوری : فراناز