عکس دختر فاحشه و بی بند و بار در دوره قاجاریه را در عکس بالا می بینید. این فرد یک دختر بی بند و بار در زمان پادشاه قاجار بوده است. بر خلاف تصور عمومی عکسهایی که آنتوان خان از زنان دوره قاجار گرفته است نشان دهنده زیبایی آنان است.
در اینجا تعدادی از عکسهایی را خواهید دید که آنتوان سوروگین (معروف به آنتوان خان) در دوران قاجار از زنان طبقات مختلف ثبت کرده است. در این بین عکسهایی از زنان حرمسرای ناصری و نیز تصاویری از زنان عادی را میتوان دید.
کیفیت بالای این عکسها که از آرشیوهای مختلف به دست آمدهاند، امکان تبدیل آنها به عکسهای رنگی شفاف را فراهم کرده است. از دریچۀ این قابهای رنگی میتوان نگاهی متفاوت به چهره، پوشش و وضعیت زنان ایرانی در آن دوران انداخت.
تکنولوژی رنگی کردن عکسهای سیاه و سفید که این روزها به راحتی و از طریق نرمافزارهای مختلف در دسترس قرار گرفته است، امکانی است که میتواند گذشته را به چیزی نزدیک و امروزی تبدیل کند. با این تکنیک، عکسهایی که بیش از صد سال قبل گرفته شدهاند، گاهی به شکل باورنکردنی شبیه تصاویری تازه به نظر میرسند.
فعالترین بُعد حضور اجتماعی زنان در دوره قاجار شرکت در مراسم عزاداری ماه محرم، روضهخوانی و نمایشهای تعزیه بود. مشاهده مراسم نمایشی تعزیه که در واقع بازسازی حوادث روز عاشورا بود، از علایق زنان بود. بعضی از زنان در دوران قاجار حتی به حکمرانی نیز رسیدند. «حُسْنِجهان» خانم ملقب به «والیه»، از دختران فتحعلیشاه، سالها در کردستان شخصاً با کمال استقلال حکمرانی کرد. «فخرالملوک» دختر «ناصرالدین شاه» مدت زمانی در قم دستاندرکار رتق و فتق امور شهر بود.
زنان عهد قاجار در مبادلات تجاری و بازار نیز در سطح بسیار محدودی سهیم بودند؛ بدین صورت که یا مانند فروشندگان دوره گرد به فروختن پارچه در منازل میپرداختند؛ یا اینکه در خیابانها مشغول دستفروشی میشدند، از جمله در بازار «وکیل شیراز» و در «مسجد نو» و «شاهچراغ» این شهر زنان به کار «دستفروشی» مشغول بودند. جالب است! بدانیم که زنان در اواخر دوران قاجار و در زمان سلطنت احمدشاه (۱۳۲۷_ ۱۳۴۳ه.ق) وارد نظمیه میشدند و به عنوان پلیس مخفی در مکانهایی که به وجود آنان نیاز بود به خدمت میپرداختند.
استفاده از نیروی جسمی زنان، در تولیدات دامپروری و کشاورزی بود. یکی از عرصههای اشتغال رایج زنان خدمتکاری آنها با عناوین متفاوتی چون «گیس سفید» و دایه در نزد خاندانهای متمول بود، به طوریکه وجود آنها از عوامل مهم در به گردش درآوردن چرخ زندگی خانوادههای متمول به حساب میآمد؛ چراکه زنان این قبیل خانوادهها، به خاطر حفظ ظواهر اشرافی حتی المقدور از پرورش کودکان خودداری میکردند و نسبت به وظایف دیگر یک زن خانهدار، نظیر آشپزی، خرید از بازار و نظافت منزل نیز بیگانه بودند. زنان علاوه بر مشاغل خدماتی به طبابت سنتی با تکیه بر گیاهان دارویی میپرداختند.
باور دیگر این بود که زنان نمیتوانند باسواد شوند و مغز آنان قدرت پذیرش دانش را ندارد. باسوادی زنان ننگ محسوب میشد و بسیاری از زنان باسواد، آن را پنهان میکردند؛ مثلاً بعضی از همسران ناصرالدین شاه توانایی خواندن و نوشتن داشتند ولی شاه از این امر اطلاع نداشت.در این دوره زنان بیشتر اوقاتشان در خانه و به امور خانهداری و فرزندداری میگذشت. اما زنان خواه ازطریق تولید برای خانواده و خواه تولید برای امرار معاش نقش مهمی در معیشت خانواده ایفا میکردند؛ این نقش در اقتصاد کشور بی تأثیر نبود.
زنان در دوره قاجار: در دوران قاجار (۱۱۶۴-۱۳۰۴) زنان در جایگاه پایینتری نسبت به مردان قرار داشتند. تحقیقی مربوط به سال ۱۸۵۲–۱۸۵۳ از تهران نشان میدهد که حداکثر فقط یک درصد زنان صاحب ملک بودند و درصد کمتری حتی مغازه داشتند. امکان تحصیل برای زنان بسیار محدود بودهاست. (اطلاعات زیادی دردست نیست، اما یک منبع میزان باسوادی زنان را تا سال ۱۳۰۴، ۳٪ میآورد).