دانستنی های پزشکی درباره سینوزیت

کودکان زیر یک‌سال مبتلا به سینوزیت نمی‌شوند، زیرا سینوس‌های آنها به طور کامل تشکیل نشده؛ ولی بقیه افراد ممکن است به سینویت مبتلا شوند.

بیشتر سرماخوردگی‌ها که عامل آنها یکی از ویروس‌های سرماخوردگی است و باعث گرفتگی بینی می‌شوند، پس از چند روز بهبود می‌یابند. اما اگر سینوس‌ها ملتهب شوند، علائم دیگری مانند سردرد و یا تورم دردناک صورت ممکن است ایجاد شود.

اگر از زمان شروع سینوزیت چند روز گذشته باشد، به آن «سینوزیت حاد» می‌گوییم. همچنین ممکن است یک مشکل طولانی مدت باشد و بدون درمان هیچ‌ وقت کاملا برطرف نشود که به آن «سینوزیت مزمن» می‌گوییم. سینوزیت مزمن شیوع کمتری دارد و یک نفر از هر هزار نفر را مبتلا می‌کند.

بنابراین، سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی حاد، شایع‌ ترین علت ایجاد کننده سینوزیت است. این بیماری از بیماری‌های شایع بوده و از آنجا که اغلب با سرماخوردگی یا حساسیت اشتباه گرفته می‌شود و فرد به پزشک مراجعه نمی‌کند، شیوع آن بیشتر از مواردی است که تشخیص داده می‌شود. علت سینوزیت می‌تواند عفونت با باکتری، قارچ و یا التهاب در نتیجه حساسیت باشد، که در هر صورت مراجعه به پزشک ضروری است.

عـــلائــم

علامت اصلی سینوزیت دردهای ضربان‌دار و احساس فشار در صورت است که با خم شدن به جلو بدتر می‌شود. سینوزیت پیشانی باعث درد بالای ابرو می‌شود و پیشانی در هنگام لمس ممکن است دردناک باشد. سینوزیت فکی باعث درد فک فوقانی و دندان‌ها و گونه می‌شود و ممکن است با درد دندان اشتباه شود. التهاب سینوس‌های اتوئید با درد در اطراف و بین چشم‌ها و اطراف بینی همراه است و التهاب سینوس‌های اسفنوئید می‌تواند باعث گوش درد، درد گردن، درد در پشت چشم‌ها، در بالای سر و یا ناحیه گیجگاهی شود. عود مجدد، گرفتگی بینی بعد از برطرف شدن علائم سرماخوردگی، ترشحات سبز غلیظ یا زرد از بینی، علائم سرماخوردگی که به درمان‌های معمولی جواب نمی‌دهد و بوی بد و دائمی در بینی از علائم دیگر بیماری هستند. همچنین سینوزیت می‌تواند باعث تب بالا، ضعف، احساس خستگی، از بین رفتن حس چشایی، بویایی و سرفه‌های خلط‌دار که هنگام شب بدتر می‌شود، گردد. در موارد بسیار نادر عفونت به استخوان‌های صورت و یا غشاء پوشاننده مغز (مننژ) سرایت کرده و یا ممکن است ایجاد آبسه در ناحیه چشم، مغز و یا استخوان‌های صورت کند.

عــامــــل

عوامل ایجادکننده سینوزیت دو دسته‌اند: عواملی که موجب انسداد منافذ خروجی سینوس‌ها می‌شوند و عواملی که در حرکت مواد ترشحی سینوس‌ها اختلال ایجاد می‌کنند، از مهم‌ ترین علل ایجاد سینوزیت هستند. اکثر ویروس‌های سرماخوردگی فقط باعث گرفتگی بینی می‌شوند. در هر حال اگر غشاء مخاطی پوشاننده حفره بینی و سینوس‌ها متورم شوند، می‌توانند باعث انسداد مسیر خروج ترشحات مخاطی گردند. ترشحات جمع‌شده باعث احساس فشار و درد که از علائم سینوزیت هستند، می‌شوند. در سینوس‌هایی که ترشحات آنها تخلیه نمی‌شوند، امکان رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها بیشتر است. عفونت باکتریایی اغلب باعث التهاب و درد بیشتر می‌شوند. هر عاملی که باعث التهاب و آزردگی مخاطی بینی به مدت طولانی و در نتیجه تورم مخاطی شود، منجر به سینوزیت مزمن می‌گردد.

به عنوان مثال از عوامل زیر می‌توان نام برد: گرده گل‌ها و درختان و علف، هوای سرد، مصرف الکل، عطرها، هوای مرطوب و دمکرده، حساسیت به گرد و غبار موجودات ذره‌بینی به نام mite، قارچ‌ها، کپک و مصرف طولانی‌مدت داروها. افرادی که مبتلا به آسم با زمینه آلرژی هستند، معمولا سینوزیت دارند. در حقیقت هر عاملی که در بینی مانع تخلیه ترشحات سینوس‌ها شود، باعث سینوزیت می‌گردد. عواملی مانند پولیپ یا انحراف تیغه میانی بینی به یک طرف نیز می‌توانند باعث سینوزیت شوند. عفونت دندان‌ها و لثه، عواملی که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شوند (مانند عفونت HIV و همچنین بیماری سیستیک فیبروزیس) از عوامل دیگر سینوزیت می‌باشند. آلودگی هوا و کشیدن سیگار هم می‌تواند باعث تشدید سینوزیت شود. سیگار کشیدن و حتی در معرض دود سیگار بودن (مانند کودکانی که والدین سیگاری دارند) فرد را مستعد سینوزیت می‌کند. علاوه بر سینوزیت، عفونت‌های گوش میانی و حساسیت‌ها نیز از بیماری‌هایی هستند که در کودکان در معرض دود سیگار بیشتر بروز می‌کنند. به دنبال هر سرماخوردگی، معمولا مخاط سینوس‌ها نیز دچار التهاب می‌شود که با بهبود سرماخوردگی، این التهاب نیز از بین می‌‌رود. کودکان ممکن است ۶-۸ بار در سال به سرماخوردگی دچار شوند؛ اما شمار کمی از این سرماخوردگی‌ها به سینوزیت منجر می‌گردد.

سـینـوزیت مـزمـن
استفاده از اسپری های استروئیدی داخل بینی بکلومتازون از دو طریق می‌تواند موثر باشد. در مواردی که عفونت طولانی وجود داشته باشد، استفاده از اسپری باعث کاهش تورم و باز شدن دهانه سینوس‌ها و تخلیه ترشحات می‌شود و اگر آلرژی وجود داشته باشد، التهاب ناشی از آلرژی را نیز کم می‌کند. استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها
(مثل لوراتادین) نیز کمک‌کننده است. در موارد شدید ممکن است یک دوره کوتاه مدت استروئیدهای خوراکی تجویز شود و جراحی آندوسکوپی به عنوان آخرین راه‌حل ممکن است نیاز باشد. با آندوسکوپی، دهانه سینوس‌ها باز شده و تمیز می‌شوند. این عمل تحت بیهوشی عمومی و یا بی‌حسی انجام می‌گیرد و عمل معمول و بی‌خطری است. عوارض معمولا خفیف بوده و شامل آسیب به مخاط و استخوان‌های اطراف است. اگر فرد به طور مکرر مبتلا به سینوزیت حاد شود و یا عفونت سینوس او برای مدت سه ماه یا بیشتر باقی بماند، ممکن است به سینوزیت مزمن تبدیل شود. علائم سینوزیت مزمن معمولا خفیف‌تر از نوع حاد است؛ ولی عدم درمان آن می‌تواند باعث آسیب و تخریب سینوس‌ها و استخوان گونه شود که گاهی ترمیم آنها نیاز به جراحی خواهد داشت.

پـیـشـگیـری
برای اینکه در هنگام سرماخوردگی و یا حملات حساسیت، به سینوزیت دچار نشوید، سینوس‌های خود را مرتب پاک کنید و برای این کار:
از داروهای ضداحتقان خوراکی و یا قطره یا اسپری ضداحتقان بینی برای دوره کوتاه استفاده کنید.  مرتب ترشحات بینی خود را تخلیه کنید.  مقادیر زیادی آب بنوشید تا ترشحات بینی رقیق شوند.  از مسافرت‌های هوایی در هنگام سرماخوردگی و حساسیت بپرهیزید و اگر مجبور به این کار هستید، از اسپری‌های ضداحتقان قبل از بلندشدن هواپیما استفاده کنید تا از انسداد سینوس و عدم تخلیه ترشحات آن جلوگیری شود.  اگر حساسیت دارید، از چیزهایی که باعث تحریک و شروع حساسیت و علائم آن می‌شوند، اجتناب و در صورت عود حساسیت از آنتی‌هیستامین و اسپری بینی برای کنترل آن استفاده کنید. با انجام بعضی کارها می‌توان خطر ابتلا به سینوزیت را کاهش داد. این موارد به خصوص در افرادی که مستعد سینوزیت هستند، کمک‌کننده است:
هوای منزل را مرطوب نگهدارید.  از جاروبرقی‌هایی که فیلتر‌کننده هوا دارند، استفاده کنید.  از حیوانات خانگی دوری کنید.  در صورت داشتن آلرژی، یک دوره درمان ضدآلرژی به صورت تزریقی استفاده شود.  مصرف سیگار را قطع کنید.  قبل از شنا یا غواصی از اسپری‌های ضداحتقان استفاده نمایید.

تشــخـیـص

پزشک در مورد علائم سینوزیت سوال کرده و مناطقی از صورت که دردناک یا متورم است، را لمس می‌کند و روشی به نام transillumination را به کار می‌برد. در این تست نور به ناحیه پیشانی و یا فک در اتاق تاریک تابانده می‌شود که اگر نور عبور نکند، نشان‌دهنده انسداد و تجمع ترشح در سینوس‌هاست. اگر علائم و معاینات مشخصه سینوزیت باشد، معمولا بررسی بیشتری نیاز نیست؛ مگر آنکه شکی وجود داشته باشد که شامل رادیوگرافی با اشعه ایکس و اسکن سینوس‌ها یا MRI است. در بررسی سینوزیت مزمن ممکن است آندوسکوپی سینوس لازم باشد. در این تست تلسکوپی که در انتهای آن نور وجود دارد، وارد بینی شده و داخل بینی و دهانه سینوس‌ها را بررسی می‌کند. در این حالت معمولا بی‌حسی موضعی لازم است. تشخیص سینوزیت حاد در بیشتر مواقع از روی علائم بیمار و با معاینه دقیق وی امکان‌پذیر است.

درمـــان

درمان سینوزیت باکتریایی باید با آنتی‌بیوتیک مناسب صورت گیرد. علاوه بر آنتی‌بیوتیک، گاهی اسپری‌های دهان یا بینی و یا قطره‌های ضداحتقان برای رفع احتقان تجویز می‌گردد. (از مصرف اسپری بینی و قطره بدون تجویز پزشک به مدت طولانی باید خودداری کرد). همچنین تنفس در هوای مرطوب و شستشوی بینی با محلول‌های استریل می‌تواند مفید باشد. گاهی بیمار به یک آنتی‌بیوتیک جواب نمی‌دهد که به علت مقاومت باکتری به آن آنتی‌بیوتیک است و این درمان سینوزیت را مشکل می‌کند. بیماران می‌توانند با توجه به توصیه‌های پزشک از بروز این حالت جلوگیری کنند. اگر به هر دلیل برای شما آنتی‌بیوتیکی تجویز شد، توجه داشته باشید که در تمام طول مدت تعیین شده باید آن را مصرف کنید و اگر پس از چند روز احساس بهبودی کردید، هرگز درمان خود را قطع نکنید؛ چون این کار باعث مقاوم شدن باکتری‌ها می‌شود. اما درمان سینوزیت مزمن کمی متفاوت است. گرچه گاهی آنتی‌بیوتیک درمانی شدید برای آن انجام می‌شود، ولی گاه نیاز به جراحی است تا انسداد ایجادشده در مسیر سینوس برطرف شود. علاوه بر جراحی باز، امروزه جراحی سینوس با کمک اندوسکوپ نیز امکان‌پذیر است. با این وسیله جراح می‌تواند مستقیما داخل سینوس را مشاهده کند و همزمان هر عامل غیرطبیعی، مثل بافت بیمار و یا پولیپ را برداشته و یا کانال‌های باریک بین سینوس‌ها را پاک کند. در سینوزیت حاد درمان‌های خانگی کمک‌کننده است، این درمان‌ها شامل استراحت، تنفس بخار آب (بخور) و داروهای خانگی که به طور معمول از داروخانه‌ها می‌توان تهیه کرد، می‌شود. بروفن ابیوبروفن و استامینوفن برای تب مناسب است و داروهای ضداحتقان، مثل پسودوافدرین یا منتول، باعث کاهش تورم و پرخونی در بینی شده و اجازه تخلیه سینوس‌ها را می‌دهد. ترکیبات ضداحتقان را نباید بیشتر از یک هفته استفاده کرد؛ زیرا مصرف طولانی‌مدت آنها تورم مخاط و انسداد را تشدید می‌کند. در صورتی که علائم در عرض یک هفته برطرف نشد، باید به پزشک مراجعه نمود. ممکن است پزشک یک دوره آنتی‌بیوتیک تجویز کند.

سینوزیت در کودکان

در کودکان تکامل سینوس‌ها تا حدود ۲ سالگی ادامه دارد؛ ولی آنها هم ممکن است به سینوزیت مبتلا شوند. تشخیص سینوزیت در کودکان مشکل است؛ زیرا عفونت‌های تنفسی در آنها بسیار شایع‌ تر و علائم خفیف‌ تر است و تشخیص را مشکل می‌کند. علائم زیر در کودکان ناشی از سینوزیت است و باید در صورت مشاهده آنها به پزشک مراجعه کرد:  سرماخوردگی که بیش از ۱۰-۱۴ روز طول بکشد و گاهی با تب خفیف همراه باشد.  ترشحات غلیظ بینی به رنگ زرد – سبز  ترشحات پشت حلق که گاهی باعث گلو درد، تنفس بدبو، سرفه، تهوع و یا استفراغ شود.  سردرد (معمولا زیر ۶ سال وجود ندارد)   تحریک‌پذیری یا خستگی  تورم اطراف چشم. اگر علیرغم درمان مناسب طبی، این علائم همچنان ادامه داشت، باید به دنبال یک عامل زمینه‌ای بود که در این میان باید حساسیت و عفونت‌های مکرر تنفسی به عنوان عوامل زمینه‌ای در نظر گرفته شوند.